طبقه بندی انواع پمپ ها

پمپ ها را می توان بر اساس کاربرد، نوع طراحی، جنس، مایع پمپ شونده، نوع محرک (موتور)، نحوه نصب (افقی و عمودی)، تعداد پروانه و غیره طبقه بندی کرد. همه این دسته بندی ها از نظر دامنه محدود هستند و ممکن است با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. به جهت سهولت می توان انواع پمپ های آب خانگی، صنعتی و کشاورزی را به لحاظ اصل اعمال انرژی به سیال طبقه بندی کرد. بر اساس این طبقه بندی پمپ ها به دو دسته اصلی پمپ های دینامیکی (سانتریفیوژ) و جابجایی مثبت تقسیم می شوند. حدود 70 درصد از پمپ هایی که در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند از نوع دینامیکی و حدود 30 درصد آنها از نوع جابجایی مثبت می باشند.

تفاوت پمپ های سانتریفیوژ و جابجایی مثبت

پمپ های سانتریفیوژ و جابجایی مثبت هر دو مایع را از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال می دهند، با این حال مکانیزمی که از آن استفاده می کنند با یکدیگر تفاوت دارد. پمپ های جابجایی مثبت معمولا با مکش سیال به داخل یک حفره و سپس تحت فشار قرار دادن لایه های سیال به سمت خروجی، باعث انتقال آن می شوند. اما پمپ های سانتریفیوژ دارای یک پروانه چرخان هستند که سیال را به داخل پمپ می کشد و از آنجا با سرعت زیاد به سمت خروجی پمپ پرتاب می کند. هر گروه از انواع پمپ ها می توانند متناسب با نوع سیال عملکرد بهتری داشته باشند. در ادامه به برخی از تفاوت های پمپ های سانتریفیوژ و جابجایی مثبت اشاره می کنیم.

• پمپ های جابجایی مثبت برای انتقال مایعات غلیظ ایده آل هستند، اما پمپ های سانتریفیوژ به دلیل تلفات ناشی از اصطکاک قادر به انتقال آنها نیستند.
• پمپ های جابجایی مثبت برای انتقال مایعات حساس به تنش های برشی و یا مایعاتی که در اثر تنش، خواص فیزیکی یا شیمایی آنها تغییر می کند مناسب می باشند. در حالیکه پمپ های سانتریفیوژ برای این کاربری مناسب نیستند.
• پمپ های سانتریفیوژ در مقایسه با پمپ های جابجایی مثبت به دلیل طراحی ساده تر و همچنین عدم نیاز به تجهیزات کاهنده دور نظیر گیربکس قیمت پایین تری دارند.
• پمپ های جابجایی مثبت رفت و برگشتی به دلیل انتقال مقدار مشخصی از مایع در هر کورس قابلیت کنترل دقیق تری دارند و به همین دلیل عموما از آنها جهت تزریق مواد شیمیایی استفاده می کنند.
• پمپ های جابجایی مثبت به دلیل داشتن قطعات در تماس بیشتر، استهلاک بالاتر و نیاز به تعمیر و نگهداری بیشتری نیز دارند.
• پمپ های جابجایی مثبت متناسب با مدل و نوع سیال قابلیت کارکرد خشک بصورت متناوب و راه اندازی بدون نیاز به هواگیری را دارند، اما پمپ های سانتریفیوژ جهت راه اندازی و ادامه عملکرد نیاز به مایع بصورت پیوسته دارد.

پمپ سانتریفیوژ (Centrifugal Pumps)

اکثر پمپ هایی که ما در مصارف عمومی نظیر تامین فشار آب خانگی، باغبانی یا کشاورزی مشاهده می کنیم از خانواده پمپ های سانتریفیوژ (Centrifugal Pumps) می باشند. این پمپ ها تنوع بسیار زیادی دارند که با توجه به کاربری، مقدار هد و دبی، نحوه نصب، برق مصرفی، سرعت دورانی، قیمت تمام شده، هزینه های تعمیر و نگهداری و غیره انتخاب می شوند. پمپ های سانتریفیوژ (گریز از مرکز) به سه دسته اصلی جریان محوری، جریان شعاعی و جریان مخلوطی تقسیم می شوند که جریان شعاعی و مخلوطی از پر مصرف ترین نوع آنها می باشند.

• پمپ های سانتریفیوژ جریان محوری (Axial flow)
• پمپ های سانتریفیوژ جریان شعاعی (Radial flow)
• پمپ های سانتریفیوژ جریان مختلط (Mixed flow)

هر یک از پمپ هایی که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم، یکی از انواع پمپ های سانتریفیوژ می باشند که در دسته بندی فوق قرار می گیرند.

انواع پمپ های سانتریفیوژ

1. پمپ سانتریفیوژ حلزونی (Spiral Centrifugal Pump)

پمپ های حلزونی از رایج ترین نوع پمپ های سانتریفیوژ می باشند که به دلیل شکل محفظه پمپ، با این نام شناخته می شوند.این پمپ ها از نوع تک پروانه با ورودی و خروجی فلنجی می باشند که مطابق با استاندارد EN 733 طراحی و ساخته می شوند. ساختار ساده، قیمت مناسب و توانایی انتقال حجم زیاد مایع از مزایای این پمپ ها به شمار می آید. اساس عملکرد پمپ های حلزونی به این صورت است که مایع ابتدا وارد چشمی پروانه شده و سپس بصورت شعاعی به سمت محفظه حلزونی شکل که از آن خارج می شود شتاب می گیرد. نیروی دورانی پروانه معمولا توسط یک موتور الکتریکی تامین می شود. این موتور می تواند متناسب با توان از نوع تک فاز یا سه فاز باشد و بصورت مستقیم یا غیر مستقیم با پمپ کوپل شود. پمپ های سانتریفیوژ برای انتقال مایعات رقیق نظیر آب ایده آل هستند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ (جریان شعاعی)
• نوع سیال: مایعات رقیق عاری از مواد جامد درشت، غیر ساینده و غیر قابل اشتعال با خواص فیزیکی و شیمیایی مشابه آب
• کاربرد: بوستر پمپ های آبرسانی و آتشنشانی، سیستم های تهویه مطبوع، سرمایشی و گرمایشی، آبیاری در کشاورزی و باغبانی، پمپ های تصفیه آب استخر و جت جکوزی، ایستگاه های تقویت فشار در آبرسانی شهری، مصارف صنعتی و عمرانی

2. پمپ خطی (In-Line Pump)

پمپ های خطی نوعی پمپ سانتریفیوژ هستند که ورودی و خروجی آنها در یک راستا می باشد و بصورت خطی در امتداد مسیر لوله کشی نصب می شوند. این پمپ ها عمدتا به عنوان پمپ سیرکولاتور برای گردش آب گرم یا سرد در سیستم های گرمایشی، سرمایشی و تامین آب گرم مصرفی ساختمان در موتورخانه ها و پکیج های آب گرم مورد استفاده قرار می گیرند. پمپ های خطی در مقایسه با پمپ های سانتریفیوژ زمینی دارای محفظه بزرگتری می باشند و به همین دلیل دبی بیشتر با هد کمتری را انتقال می دهند. این پمپ ها با الکتروموتور های تک فاز یا سه فاز با سرعت دورانی 1450 و 2900 دور بر دقیقه عرضه می شوند. اتصال ورودی و خروجی پمپ های خطی در سایز های کوچک از نوع رزوه ای و در سایز های بزرگتر از 2 اینچ از نوع فلنجی است. این پمپ ها به دلیل ساختار ساده و عملکرد بدون لرزش عمدتا به عنوان پمپ های دائم کار در سیستم های حرارت مرکزی، چیلر ها و تهویه مطبوع مورد استفاده قرار می گیرند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ جریان شعاعی
• جنس بدنه: چدن، استیل یا برنز
• نوع سیال: آب صاف یا مخلوط آب و گلایکول
• محدوده دمای مایع: از -20 تا +140 درجه سانتی گراد
• مزایا: عملکرد دائم و بی صدا و همچنین انتقال دبی های بالا که در سیستم های سیرکولاسیون بسیار حائز اهمیت است.
• کاربرد: گردش آب گرم یا سرد در پکیج های گرمایشی خانگی و صنعتی، دیگ آب گرم و منابع کویل دار، مبدل های آب گرم مصرفی و مبدل استخر ها، برج های خنک کننده، چیلر ها و فن کویل ها

3. پمپ طبقاتی (Multistage Pump)

پمپ های طبقاتی یکی از انواع پمپ های سانتریفیوژ می باشند که دارای دو یا چند پروانه (چند طبقه) هستند. پروانه ها در این پمپ ها همگی بر روی یک شفت قرار دارند و اساسا مانند چند پمپ تک پروانه که به صورت سری نصب شده باشند، عمل می کنند. این بدان معنا است که فشار خروجی (هد) در پمپ های طبقاتی بیشتر از پمپ های تک پروانه می باشد. بنابراین پمپ های طبقاتی عمدتا در مواردی مورد استفاده قرار می گیرند که فشار خروجی پمپ تک پروانه پاسخگوی نیاز سیستم نباشد. بطور مثال آبرسانی در برج ها یا ساختمان های بلند مرتبه عمدتا توسط پمپ های طبقاتی صورت می گیرد. از طرف دیگر پمپ های تک پروانه راه حل مناسب تری برای استفاده در سیستم های تاسیساتی با دبی بیشتر و هد کمتر هستند. با توجه به استفاده از پروانه های بسته و فاصله کم بین پروانه و دیفیوزرها در پمپ های طبقاتی از آنها تنها می توان برای انتقال مایعات تمیز عاری از مواد جامد و غیر ویسکوز مشابه با آب استفاده کرد. این پمپ ها در مدل های طبقاتی عمودی و افقی موجود می باشند که با توجه به شرایط محل نصب و کاربری انتخاب می شوند.

• انواع: پمپ های طبقاتی افقی و طبقاتی عمودی
• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ (جریان شعاعی)
• نوع سیال: آب صاف عاری از مواد جامد و ساینده
• مزایا: ایجاد فشار های بالا با یک موتور کوچک، ایجاد جریان یکنواخت با توجه به استفاده از پروانه های بیشتر با سایز کوچکتر، راندمان بالاتر نسبت به پمپ های تک پروانه
• کاربرد: سیستم های تامین آب شرب در برج ها، هتل ها و ساختمان های بلند مرتبه، سیستم های تصفیه آب صنعتی، سیستم های تهویه مطبوع و گرمایشی، سیستم های آبیاری تحت فشار در کشاورزی، سیستم های اطفاء حریق و آتشنشانی، تغذیه دیگ های بخار

4. پمپ شناور (Submersible Pump)

پمپ های شناور بصورت مستغرق درون آب نصب می شوند و عمدتا برای انتقال آب از چاه های کم عمق، نیمه عمیق و عمیق مورد استفاده قرار می گیرند. بدنه این پمپ ها معمولا از متریال های استیل یا چدن و در موارد خاص از جنس برنز ساخته می شود. پمپ های شناور معمولا در قطر های 4 تا 10 اینچ طراحی می شوند که علاوه بر چاه های آب دستی، برای مکش آب از چاه های آب مته ای نیز مناسب می باشند. این پمپ ها معمولا بصورت دو تکه عرضه می شوند و پمپ موتور توسط فلنج به یکدیگر متصل می شوند. در صورت استفاده از ژاکت برخی از پمپ های شناور علاوه بر نصب عمودی، قابلیت نصب افقی را نیز دارند. این پمپ ها معمولا در سیستم های آبرسانی ساختمان های مسکونی، شهرک ها، سیستم های آبیاری در کشاورزی و باغبانی کاربرد دارند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ جریان شعاعی (مستغرق)
• جنس بدنه: استیل، چدن یا برنز
• قطر خروجی پمپ: 1 تا 10 اینچ
• قطر خارجی پمپ: 3 تا 12 اینچ (مناسب برای چاه های مته ای)
• نوع سیال: آب صاف عاری از مواد جامد (در برخی موارد استثناء قابلیت انتقال درصد کمی شن محلول در آب وجود دارد).
• حداکثر دمای مایع: تا 35 درجه سانتی گراد
• مزایا: نصب بصورت مستغرق درون مایع و عدم نیاز به هواگیری، عملکرد بدون صدا، راندمان بالا، مکش آب از چاه های عمیق و نصب آسان و عدم نیاز به شاسی همانند پمپ های زمینی
• کاربرد: سیستم های آبرسانی شهری و مسکونی، سیستم های آبیاری در کشاورزی و باغبانی، سیستم های اطفاء حریق و آتشنشانی، انتقال آب از چاه ها و استخر ها

5. پمپ کف کش (Drainage Pump)

پمپ های کف کش عملکردی مشابه با پمپ های شناور دارند با این تفاوت که این پمپ ها بصورت یک پارچه می باشند و آب را از کف مکش می کنند، اما در پمپ های شناور معمولا آب از قسمت میانی وارد پمپ می شود. پمپ های کفکش به دلیل قیمت مناسب و نصب آسان تر در مقایسه با پمپ های شناور از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. این پمپ ها عمدتا برای تخلیه آب صاف یا آلوده حاوی مواد جامد ریز با درصد پایین از چاه های کم عمق یا متوسط، استخر ها حوضچه ها و مخازن مورد استفاده قرار می گیرند. پمپ های کف کش در مدل های ساده و فلوتر دار (مدل های تکفاز) با عملکرد اتوماتیک عرضه می شوند. این پمپ ها برای نصب بصورت عمودی مناسب می باشند و قابلیت نصب افقی درون آب را ندارند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ جریان شعاعی (مستغرق)
• جنس بدنه: چدن، استیل 304/316، برنز، آلومینیوم، پلی پروپیلن (PP)، پی وی سی (PVC)
• قطر خروجی پمپ: 1 تا 6 اینچ
• نوع سیال: آب صاف یا آب های آلوده حاوی مواد جامد ریز (متناسب با مدل)، مایعات رقیق نظیر آب
• حداکثر دمای مایع: تا 50 درجه سانتی گراد (متناسب با مدل)
• مزایا: نصب بصورت مستغرق درون مایع و عدم نیاز به هواگیری، عملکرد بدون صدا، قابلیت حمل آسان، جلوگیری از عملکرد خشک در مدل های فلوتردار، عدم نیاز به شاسی همانند پمپ های زمینی
• کاربرد: سیستم های آبرسانی شهری و مسکونی، سیستم های آبیاری در کشاورزی و باغبانی، سیستم های اطفاء حریق و آتشنشانی، انتقال آب از چاه ها و استخر ها

6. پمپ لجن کش (Sewage Pump)

پمپ های لجن کش همانطور که از نام آنها پیداست برای انتقال فاضلاب و پساب مورد استفاده قرار می گیرند. این پمپ ها برای نصب مستغرق بصورت عمودی درون آب طراحی شده اند و موتور آنها برخلاف پمپ های زمینی از نوع آب خنک می باشد. پمپ های لجنکش عمدتا در متریال های استیل، چدن و پلیمری با پروانه باز، کانالی، و جریان گردابی طراحی و ساخته می شوند. لازم به ذکر است که در کاربرد های خاص نظیر انتقال فاضلاب های حاوی مواد جامد ریشه ای یا الیافی به جهت جلوگیری از انسداد پمپ می توان از مدل های خردکن دار استفاده کرد. پمپ های لجن کش در مدل های ساده و فلوتردار (مدل های تکفاز) عرضه می شوند که متناسب با نوع کاربری و شرایط محل نصب انتخاب می شوند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ جریان شعاعی یا مخلوطی (مستغرق)
• جنس بدنه: چدن، استیل 304/316، برنز، آلومینیوم، پلی پروپیلن (PP)، پی وی سی (PVC)
• قطر خروجی پمپ: 1,1/2 تا 12 اینچ
• نوع سیال: آب های سطحی، سیلاب ها، فاضلاب های انسانی، بیمارستانی، صنعتی، دامداری ها، کودهای حیوانی و پساب صنایع لبنی
• حداکثر دمای مایع: تا 50 درجه سانتی گراد (متناسب با مدل)
• مزایا: نصب بصورت مستغرق درون مایع و عدم نیاز به هواگیری، عملکرد بدون صدا، قابلیت حمل آسان، جلوگیری از عملکرد خشک در مدل های فلوتردار، عدم نیاز به شاسی همانند پمپ های زمینی
• کاربرد: سیستم های تصفیه آب و فاضلاب صنعتی، انتقال فاضلاب منازل، آپارتمان ها، مجتمع ها و برج های مسکونی، ادارای و تجاری و تخلیه آب گرفتگی ها و سیلاب ها

انواع پمپ های جابجایی مثبت

1. پمپ دنده ای (Gear Pump)

پمپ های دنده ای از خانواده پمپ های جابجایی مثبت دوار می باشند که در آنها جریان سیال با چرخش دو چرخدنده بوجود می آید. در این پمپ ها یکی از چرخدنده ها به عنوان متحرک و دیگری به عنوان محرک می باشد که نیروی خود را از الکتروموتور یا گیربکس می گیرد. پمپ های دنده ای عمدتا برای انتقال مایعات یا مواد غلیظ در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند. این پمپ ها قادر به ایجاد فشار های نسبتا بالا تا 30 بار می باشند. با توجه به تماس مستقیم بین دنده ها، روانکاری در آنها توسط مایع پمپ شونده صورت می گیرد. پمپ های دنده ای به دو دسته اصلی دنده خارجی و دنده داخلی تقسیم می شوند. پمپ های دنده خارجی توانایی انتقال مواد تا ویسکوزیته 25,000 سانتی پوآز و پمپ های دنده داخلی تا ویسکوزیته 50,000 سانتی پوآز را دارند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• انواع: پمپ های دنده داخلی، پمپ های دنده خارجی
• جنس بدنه: چدن، استیل و برنز
• نوع سیال: مایعات رقیق یا غلیظ با ویسکوزیته در محدوده 100 تا 50,000 سانتی پوآز نظیر انواع روغن ها، پارافین، چسب، رزین، خمیر، ملاس، شکلات، شیره، شربت و غیره
• مزایا: ایجاد جریان یکنواخت در خروجی پمپ و پمپاژ مایعات با ویسکوزیته نسبتا بالا
• معایب: سر و صدای زیاد و استهلاک بالا به دلیل تماس مستقیم دنده ها با یکدیگر، عدم امکان استفاده برای مایعات حاوی مواد جامد (اسلاری و دوغاب)
• کاربرد: انتقال مایعات و مواد غلیظ در واحد های تولیدی و فرآیندی و همچنین صنایع غذایی، دارویی، نفت، گاز و پتروشیمی

2. لوب پمپ (Lobe Pump)

لوب پمپ ها یکی از انواع پمپ های جابجایی مثبت می باشند که با چرخش لوب ها باعث انتقال مواد می شوند. این پمپ ها برای پمپاژ مواد با ویسکوزیته های متفاوت از مایعات رقیق تا مواد غلیظ کاربرد دارند. لوب پمپ ها از جنس استیل 304 یا 316 ساخته می شوند که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. اجزای این پمپ ها به راحتی مونتاژ و دمونتاژ می شوند و قابلیت شستشوی آسان را دارند، به همین جهت استفاده از آنها در صنایع هایژنیک (بهداشتی) بسیار ایده آل است. لوب ها در این پمپ ها هیچگونه تماسی با یکدیگر ندارند و به همین جهت استهلاک آنها بسیار پایین است.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• جنس بدنه: استیل 304 / استیل 316 / استیل 316L
• نوع سیال: انواع مایعات رقیق یا غلیظ با ویسکوزیته در محدوده 30 تا 50,000 سانتی پوآز نظیر مواد دارویی، صابون و شوینده ها، محصولات آرایشی و بهداشتی، آبمیوه، کمپوت، شربت، خامه، کره، عسل، شکلات، خمیر، ملاس، خمیر کاغذ، رنگ، مواد شیمیایی، ژل، دوغاب و غیره
• مزایا: مناسب برای صنایع بهداشتی (هایژنیک)، عملکرد بدون لرزش و سطح صدای پایین، شستشوی آسان، قابلیت اطمینان و طول عمر بالا، انتقال مواد حساس به تنش های برشی و عدم تغییر در خواص فیزیکی و شیمیایی، پمپاژ مایعات حاوی مواد جامد یا پالپ
• معایب: قیمت نسبتا بالا در مقایسه با پمپ های دنده ای
• کاربرد: پمپاژ مایعات با ویسکوزیته های متفاوت (رقیق و غلیظ)، انتقال مایعات حاوی مواد جامد بدون آسیب به آنها نظیر کمپوت ها، آبمیوه های پالپ دار و غیره، انتقال مواد در صنایع شمیایی، غذایی، نوشیدنی، لبنی، دارویی، شوینده و بهداشتی

3. پمپ پره ای (Vane Pump)

پمپ پره ای نوعی پمپ جابجایی مثبت است که برای پمپاژ سیال از یک روتور و پره های شعاعی استفاده می کند. این پره ها در داخل شیارهای روتور قرار گرفته اند و با چرخش روتور درون یک محفظه بیضی شکل یا دایره ای حرکت می کنند. هنگامی که روتور به گردش در می آید، پره ها توسط نیروی گریز از مرکز یا فنر هایی که در پشت آنها قرار گرفته اند، به سمت بیرون پرتاب و به جداره داخلی محفظه پمپ فشرده می شوند. با گردش روتور حجم محصور بین پره ها و محفظه پمپ تغییر می کند و به این ترتیب در هر سیکل مقدار مشخصی سیال مکش و تخلیه می شود. جریان خروجی در پمپ های پره ای بر خلاف پمپ های جابجایی مثبت رفت و برگشتی بصورت مداوم و یکنواخت است. این پمپ ها قادر به پمپاژ مایعات با ویسکوزیته های متفاوت (مایعات رقیق یا غلیظ) می باشند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• جنس بدنه: چدن / استنلس استیل / برنز
• جنس روتور و پره ها: استیل
• نوع سیال: آب تمیز عاری از مواد جامد، روغن های صنعتی و روان کننده ها، سوخت ها نظیر نفت سفید، بنزین و گازوئیل، انتقال شوینده ها در سیستم های شستشو، مواد شیمیایی غیر خورنده، انتقال مایعات خنک کننده
• مزایا: عملکرد آرام و بدون لرزش، فشار خروجی یکنواخت مایع، کنترل بر روی حجم مایع خروجی، قابلیت جابجایی مایعات با ویسکوزیته های متفاوت
• معایب: حساسیت به ذرات جامد محلول در مایع، محدودیت در جابجایی برخی از مواد شیمیایی، محدودیت برای ایجاد فشار های بالا
• کاربرد: صنایع خودرو سازی برای انتقال روغن و خنک کننده ها، ماشین آلات هیدرولیکی و صنعتی، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی جهت انتقال میعانات نفتی، انتقال سیالات با مقدار مشخص در تجهیزات پزشکی

4. پمپ دیافراگمی (Diaphragm Pump)

پمپ های دیافراگمی یکی از انواع پمپ های صنعتی می باشند که با حرکت رفت و برگشتی دیافراگم ها باعث جابجایی مایع می شوند و بطور گسترده در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. این پمپ ها قابلیت های فراوانی نظیر عدم نشتی، مکش مایع بدون نیاز به هواگیری، نصب مستغرق و پرتابل، پمپاژ مایعات با ویسکوزیته های متفاوت (رقیق و غلیظ)، انتقال مایعات تهاجمی خورنده نظیر اسید ها، انتقال مواد ساینده و اسلاری ها و غیره را دارند. یکی دیگر از مزایای پمپ های دیافراگمی قابلیت نصب در محیط های خطرناک و حساس به اشتعال یا انفجار است، به همین جهت به آنها پمپ های همه کاره نیز گفته می شود. این پمپ ها در مدل های بادی (پنوماتیک) و برقی طراحی و ساخته می شوند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (رفت و برگشتی)
• انواع: پمپ های دیافراگمی بادی (پنوماتیک)، پمپ های دیافراگمی برقی، دوزینگ پمپ های دیافراگمی
• جنس بدنه: پلی پروپیلن (PP)، پی وی دی اف (PVDF)، آلومینیوم (Aluminum)، استنلس استیل (SS)، تفلون (PTFE)
• جنس دیافراگم: لاستیک (NBR/ EPDM/ Neoprene)، هایترل (Hytrel)، سنتوپرن (Santoprene)، تفلون (PTFE)
• نوع سیال: انواع مایعات رقیق یا غلیظ با ویسکوزیته در محدوده 30 تا 50,000 سانتی پوآز (متناسب با سایز)، انواع هیدروکربن ها و مشتقات نفتی همانند روغن، نفت، بنزین، گازوئیل و غیره، انواع اسید ها و مواد خورنده، حلال ها نظیر اتانول، متانول، تینر و رنگ، مواد ساینده نظیر دوغاب و اسلاری ها، کود های شیمیایی و حیوانی، پساب و فاضلاب، مواد دارویی، غذایی و نوشیدنی و غیره
• مزایا: عدم نشتی به دلیل عدم وجود آب بند مکانیکی در این پمپ ها، مکش مایع از عمق منفی بدون نیاز به هواگیری، قابلیت نصب بصورت مستغرق و قابل حمل (پرتابل)، قابلیت ضد انفجاری، قابلیت استفاده بصورت دائم کار، عدم آسیب به پمپ در صورت انسداد مسیر خروجی یا کارکرد بدون مایع، قابلیت نصب در محیط های خطرناک و حساس به جرقه یا اشتعال (ضد انفجار EX)، پمپاژ مایعات حاوی مواد جامد (اسلاری ها)، مقاومت بالا در مقابل مواد اسیدی با خورندگی زیاد، عمر طولانی و تعمیر و نگهداری آسان
• معایب: سطح صدای متوسط (در حدود 85 دسیبل)، نیاز به تامین کمپرسور هوای فشرده در پمپ های دیافراگمی بادی (پنوماتیک
• کاربرد: انتقال مواد در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی، واحد های فرآیندی نفت، گاز و پتروشیمی، واحد های نیروگاهی و پالایشگاهی، کارخانجات تولید چوب و کاغذ، صنایع شیمیایی، رنگ، لاستیک و پلاستیک، سیستم های تصفیه فاضلاب، کارخانجات تولید لبنیات، فیلتر های پرس، گل های حاصل از حفاری در معادن، سیستم های تزریق مواد شیمیایی (دوزینگ پمپ های دیافراگمی)

5. مونو پمپ (Mono Pump)

مونو پمپ یک نوع پمپ جابجایی مثبت دورانی است که برای پمپاژ مایعات غلیظ یا رقیق مورد استفاده قرار می گیرد. این پمپ از دو بخش اصلی روتور (ماردون) و استاتور (حفره) تشکیل شده است. با چرخش روتور در داخل استاتور مایع از قسمت ورودی پمپ مکش و به سمت خروجی جریان می یابد. مونو پمپ ها معمولا در صنایع غذایی، نوشیدنی، دارویی، شیمیایی، پتروشیمی و تصفیه فاضلاب کاربرد دارند. این پمپ ها قادر به ایجاد جریان یکنواخت و فشار ثابت در خروجی هستند. به همین دلیل از آنها می توان به عنوان دوزینگ پمپ (پمپ تزریق) استفاده کرد. یکی از مزایای مونو پمپ ها قابلیت انتقال مواد خمیری شکل یا حاوی ذرات جامد است. این پمپ ها معمولا با سرعت های پایین دوران می کنند و به راحتی می توانند مایعات را بدون آسیب به ساختار فیزیکی و شیمیایی آنها منتقل کنند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• جنس روتور: استنلس استیل
• جنس استاتور: لاستیک های طبیعی یا مصنوعی، EPDM، وایتون (Viton) و تفلون (PTFE)
• نوع سیال: انواع مایعات رقیق یا غلیظ با ویسکوزیته در محدوده 30 تا 70,000 سانتی پوآز نظیر شیر، شربت، آب میوه ها، روغن های گیاهی، عسل، قند مایع، فاضلاب های حاوی مواد جامد، مواد اسیدی و بازها، خمیر، گریس، خمیر دندان و غیره
• مزایا: جریان خروجی یکنواخت، عدم آسیب به خواص فیزیکی مایعات، قابلیت پمپاژ مواد خمیری شکل با غلظت بالا، قابلیت پمپاژ مایعات حاوی مواد جامد، تعمیر و نگهداری آسان
• معایب: نیاز به فضای بیشتر جهت نصب نسبت به پمپ های دیگر، محدودیت در اندازه مواد جامد که ممکن است باعث انسداد شود، در کار های دائم ممکن است دما در آنها بالا رفته و آسیب به پمپ برسد.
• کاربرد: صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، تصفیه آب و فاضلاب، انتقال کود های کشاورزی، صنایع غذایی و دارویی، صنایع کاغذ و کارتن سازی، تخلیه مواد غلیظ از بشکه یا مخزن (مونو پمپ بشکه کش)

6. پمپ پیستونی (Piston Pump)

پمپ پیستونی یکی از انواع پمپ های جابجایی مثبت می باشد که شامل پیستون هایی است که در داخل سیلندر ها حرکت رفت و برگشتی دارند. هنگامی که پیستون به سمت عقب حرکت می کند، فشار درون سیلندر کاهش می یابد و سیال را به داخل سیلندر مکش می کند. همچنین هنگامی که پیستون به سمت جلو حرکت می کند سیال را با فشار به سمت خروجی پمپ هدایت می کند. پمپ های پیستونی به دلیل ایجاد فشار های بالا و انتقال مقدار دقیق سیال در هر کورس رفت و برگشت پیستون، به طور گسترده در صنایع هیدرولیکی، تزریق مواد و ماشین آلات صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند. این پمپ ها به دو دسته اصلی پمپ های پیستونی محوری و پمپ های پیستونی شعاعی تقسیم می شوند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (رفت و برگشتی)
• نوع سیال: آب، شربت، خمیر، روغن، گریس، سموم کشاورزی، مشتقات نفتی نظیر بنزین، گازوئیل و نفت خام
• مزایا: ایجاد فشار های بالا، جریان خروجی دقیق، قابلیت پمپاژ مایعات رقیق یا غلیظ
• معایب: ایجاد لرزش و سطح صدای نسبتا بالا
• کاربرد: تزریق مواد شیمیایی در صنایع مختلف (دوزینگ پمپ های پیستونی)، سیستم های شستشو در محیط های صنعتی و کارواش های اتوموبیل (پمپ پیستونی کارواش)، پمپاژ روغن هیدرولیک در جک ها، پرس ها و ماشین آلات صنعتی، تخلیه مواد از بشکه نظیر روغن و گریس، سیستم های واتر جت و برش کاری، استفاده در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، تامین سوخت جت و جنگنده ها

7. پمپ پلانجری (Plunger Pump)

پمپ پلانجری یکی از انواع پمپ های جابجایی مثبت است که در آن حرکت رفت و برگشتی پلانجر ها (میله های استوانه ای شکل) درون سیلندر باعث حرکت مایع می شود. به اینصورت که با حرکت پلانجر به سمت عقب سیال از طریق سوپاپ ورودی به داخل محفظه پمپ مکش و سپس با حرکت در جهت مخالف، سیال با فشار از سوپاپ خروجی تخلیه می شود. پمپ های پلانجری قادر به ایجاد فشار های بسیار بالا (تا چند هزار بار) می باشند و از این رو در کاربردهای صنعتی بطور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از این موارد شامل سیستم های هیدرولیکی، سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، سیستم های شستشوی صنعتی و صنایع نفت، گاز و پتروشیمی می باشند. یکی از ویژگی های منحصر به فرد پمپ های پلانجری دقت و کنترل بالای آنها در جریان سیال است. به همین جهت استفاده از این پمپ ها در مصارفی که نیاز به تنظیم دقیق جریان دارند، نظیر تزریق مواد شیمیایی ایده آل است.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (رفت و برگشتی)
• نوع سیال: مایعات رقیق یا غلیظ مانند روغن های صنعتی، مایعات خورنده نظیر انواع اسید ها و باز ها، مواد دارویی، حلال ها و مواد شیمایی که نیاز به تزریق دقیق دارند.
• مزایا: توانایی ایجاد فشار های بالا، پمپاژ انواع مایعات رقیق یا غلیظ، پمپاژ مواد شیمیایی یا خورنده، قابلیت استفاده در شرایط کاری سنگین و دشوار
• معایب: قیمت بالا، سطح صدای نسبتا زیاد، حساسیت به ذرات جامد درشت
• کاربرد: صنایع نفت، گاز، شیمیایی و پتروشیمی، صنایع غذایی، نوشیدنی و دارویی، سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، مجتمع های نیروگاهی، سیستم های شستشوی فشار قوی، سیستم های هیدرولیکی

8. پمپ پریستالتیک (Peristaltic Pump)

پمپ های پریستالتیک یا شیلنگی که گاهی با نام پمپ غلطکی نیز شناخته می شوند، گونه ای از پمپ های جابجایی مثبت می باشند. این پمپ ها با به دام انداختن مایع توسط غلطک ها در یک لوله انعطاف پذیر (شیلنگ)، و گردش بر روی آن، مایع را از سمت ورودی به خروجی پمپ منتقل می کنند. جریان خروجی در پمپ های پریستالتیک همانند پمپ های رفت و برگشتی بصورت پالسی (غیر یکنواخت) می باشد. از مزایای این پمپ ها می توان به عدم تماس مستقیم قطعات مکانیکی پمپ با سیال اشاره کرد. به همین دلیل از آنها بطور گسترده در کاربرد های خاص مانند صنایع دارویی، پزشکی، درمانی، غذایی و شیمیایی استفاده می شود.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• نوع سیال: پمپ های پریستالتیک قادر به پمپاژ طیف وسیعی از مایعات چسبنده، خورنده یا حاوی مواد جامد نظیر مواد دارویی، اسید ها، حلال ها، شربت، مواد خمیری، سس، کرم، دوغاب، آبمیوه های پالپ دار، فرآورده های خونی، فاضلاب، مواد قابل اشتعال و سمی می باشند.
• مزایا: عدم تماس مایع پمپ شونده با قطعات مکانیکی پمپ، پمپاژ ایمن مواد سمی و اسید ها، قابلیت مکش مایع بدون نیاز به هواگیری، قطعات در دسترس و تعمیر و نگهداری آسان
• معایب: سایش شیلنگ و نیاز به تعویض دوره ای آن، جریان نوسانی در خروجی پمپ، محدودیت در دبی و فشار خروجی پمپ
• کاربرد: صنایع دارویی و پزشکی (پمپ دیالیز خون)، تزریق کلر یا مواد منعقد کننده در تصفیه آب و فاضلاب (دوزینگ پمپ های پریستالتیک)، تزریق سموم، کود و مواد شیمیایی در کشاورزی و دامداری، انتقال دوغاب های ساختمانی و اسلاری ها، انتقال روغن و گریس در صنایع تولیدی و خودرو سازی ها، انتقال اسید ها، باز ها، حلال ها و مواد سمی

9. پمپ اسکرو (Screw Pump)

پمپ های اسکرو گونه ای از پمپ های جابجایی مثبت می باشند که با چرخش دو یا چند اسکرو (پیچ)، سیال را به سمت خروجی پمپ انتقال می دهند. این پمپ ها بصورت ویژه برای انتقال سیالات با ویسکوزیته های متفاوت طراحی و ساخته شده اند. اکثر پمپ های اسکرو به هواگیری جهت پمپاژ مایع نیاز ندارند و قادر هستند تا سیال را از عمق منفی مکش و به سمت خروجی پمپاژ کنند. عمق مکش در این پمپ ها به وزن و غلظت سیال و همچنین سرعت دورانی اسکرو ها بستگی دارد. هر چه مایع سنگین تر یا غلیظ تر باشد، به مکش قوی تری جهت پمپاژ نیاز است. پمپ های اسکرو به دلیل مکش فوق العاده و مقاومت بالا در مقابل خورندگی بطور گسترده در کشتی ها و صنایع دریایی جهت سوخت رسانی و جابجایی انواع مشتقات نفتی و روغن ها کاربرد دارند.

• دسته بندی: پمپ جابجایی مثبت (دوار)
• نوع سیال: نفت خام، مشتقات نفتی، انواع روغن ها، گل حاصل از حفاری، پلیمر، حلال ها، چسب و رزین، شیر، شربت، عسل،ژل و کرم، لوسیون، محلول های دارویی، لجن و فاضلاب
• مزایا: سطح صدای پایین، جریان یکنواخت در خروجی پمپ، مکش فوق العاده و عدم نیاز به هواگیری در برخی مدل ها، قابلیت پمپاژ سیالات رقیق یا غلیظ، دوام و عمر طولانی
• معایب: حساسیت به مقدار زیاد ذرات ساینده در مایع، محدودیت در فشار خروجی پمپ، قیمت بالا
• کاربرد: صنایع دریایی و کشتیرانی، صنایع نفت، گاز، شیمیایی و پتروشیمی، صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی، صنایع معدنی و حفاری، سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، صنایع رنگ، چسب و رزین، ماشین آلات و تجهیزات هیدرولیکی

انواع پمپ های خاص

1. پمپ محیطی (Peripheral Pump)

پمپ های محیطی از خانواده پمپ های دینامیکی می باشند که پروانه آنها در داخل یک محفظه هم مرکز با یک ورودی و خروجی می چرخد. با توجه به اینکه سیال در این پمپ ها، به طور مکرر بین پروانه و مجرای بدنه در حال گردش است، بنابراین انرژی منتقل شده به آن بسیار زیاد می باشد. بطور کلی مایع در امتداد محیط پروانه از سمت ورودی به خروجی با افزایش فشار حرکت می کند. بین ورودی و خروجی این پمپ ها یک جداره تعبیه شده است که از ارتباط نزدیک مسیر ورودی و خروجی پمپ جلوگیری می کند تا اطمینان حاصل شود که تمام مایع ورودی از خروجی پمپ تخلیه می شود. با توجه به ایجاد فشار های بالا توسط پمپ های محیطی، اما اندازه آنها نسبتا کوچک است. پراوانه در این پمپ ها معمولا از جنس برنج ساخته شده و بصورت مستقیم بر روی شفت موتور نصب می شود. یکی از ویژگی های پمپ های محیطی این است که برخلاف پمپ های سانتریفیوژ قادر به پمپاژ مایعات حاوی حباب های هوا (سیالات دو فازی) با نسبت بالا می باشند.

• دسته بندی: پمپ های دینامیکی
• نوع سیال: مایعات رقیق عاری از هرگونه آلودگی یا مواد جامد
• کاربرد: تمامی مصارفی که در آنها دبی کم با فشار نسبتا بالا مورد نیاز است نظیر پمپ های تغذیه دیگ بخار، پمپ های کارواش، پمپ های صنایع شیمیایی و پمپ های تحت فشار آب برای ساختمان های تک واحدی

2. پمپ مگنتی (Magnetic Drive Pump)

پمپ های مگنتی (مغناطیسی) در واقع نوعی پمپ سانتریفیوژ می باشند، با این تفاوت که از فناوری میدان مغناطیسی جهت انتقال مایع استفاده می کنند. این پمپ ها فاقد سیل مکانیکی هستند و بطور ویژه برای جلوگیری از نشت مایعات طراحی و ساخته شده اند. پمپ های مگنتی عمدتا در انتقال مواد شیمیایی، اسید ها و مایعات سمی و خطرناک مورد استفاده قرار می گیرند. این پمپ ها دارای دو واحد مغناطیسی داخلی (در تماس با مایع) و خارجی (بدون تماس با مایع) می باشند. واحد خارجی با القاء جریان مغناطیسی به واحد داخلی (پروانه) باعث گردش آن و در نتیجه پمپاژ مایع می شود. واحد مغناطیسی خارجی در پمپ های کوچک از نوع ثابت (استاتور) و در سایز های متوسط و بزرگ از نوع دوار (روتور) می باشد که نیروی دورانی خود را بطور مستقیم از موتور می گیرد. از مزایای پمپ های مگنتی می توان به ایمنی بالا به دلیل عدم نشتی، کاهش نیاز به تعمیر و نگهداری و توانایی تحمل دماهای نسبتا بالا اشاره کرد. انتخاب صحیح این پمپ ها بستگی به نوع مایع، شرایط کاری و نیاز های خاص هر صنعت دارد، و در مجموع استفاده از پمپ های مگنتی یک راه حل موثر و ایمن برای پمپاژ اسید ها و مواد شیمیایی یا سمی است.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ (گریز از مرکز)
• انواع: 1. پمپ مگنتی درایو ثابت 2. پمپ مگنتی درایو دوار
• نوع سیال: آب های شور، کلر مایع، مواد شیمیایی، مایعات اسیدی و خورنده عاری از مواد جامد
• مزایا: عدم نشتی سیال، ایمنی بالا، تعمیر و نگهداری کمتر به دلیل حذف قطعاتی نظیر سیل مکانیکی، پمپاژ مایعات خورنده و منتشر کننده گاز های سمی، طراحی کم حجم در مقایسه با پمپ های معمولی، تحمل دمای نسبتا بالا
• معایب: هزینه اولیه بالا و تعمیرات گران تر در مقایسه با پمپ های سانتریفیوژ، محدودیت در استفاده برای مایعات حاوی ذرات ساینده یا غلیظ، عدم تحمل کارکرد خشک (روانکاری روتور توسط مایع پمپ شونده)، دمای این پمپ ها در حین کار ممکن است بالا برود که می تواند به مایعات حساس به دما آسیب برساند.
• کاربرد: صنایع شیمیایی، سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، سیستم های انتقال آب شور، تمامی واحد های فرآیندی و تولیدی که نیاز به پمپاژ یا سیرکوله اسید دارند.

3. پمپ جتی (Jet Pump)

پمپ های جتی به دلیل طراحی خاص و عملکرد منحصر به فردشان یکی از پر مصرف ترین نوع پمپ ها در زمینه های مختلف از جمله تامین آب خانگی، کشاورزی و صنعتی می باشند. در این پمپ ها از یک نازل و اجکتور (ونتوری) استفاده شده است که بر پایه قانون برنولی (دانشمند) کار می کند. بر اساس این قانون هر چه سطح مقطع لوله کوچکتر شود سرعت مایع افزایش و فشار آن کاهش می یابد. هنگامی که مایع از نازل با سرعت زیاد به داخل اجکتور پرتاب می شود، یک منطقه کم فشار ایجاد می کند که باعث مکش قوی مایع از ورودی پمپ به داخل اجکتور می شود. پمپ های جتی قادر به مکش آب حتی با وجود حباب های هوا می باشند. این پمپ ها به دو دسته کلی پمپ های جتی سطحی (Shallow Well Jet Pumps) برای مکش آب از مخازن و چاه های کم عمق تا 8 متر و پمپ های جتی عمیق (Deep Well Jet Pumps) برای مکش آب از چاه های عمیق تا 50 متر تقسیم بندی می شوند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ (گریز از مرکز)
• انواع: پمپ های جتی سطحی، پمپ های جتی دولول (عمیق)، پمپ های جتی چند پروانه
• نوع سیال: آب صاف عاری از مواد جامد و یا مایعاتی با خواص فیزیکی و شیمیایی مشابه آب
• مزایا: مکش خوب آب حتی با وجود حباب های هوا، فشار خروجی نسبتا بالا، عدم نیاز به نصب پمپ درون چاه
• معایب: سطح صدای نسبتا بالا در مقایسه با پمپ های بشقابی، نیاز به هواگیری اولیه در مقایسه با پمپ های مستغرق، محدودیت استفاده در عمق های زیاد، راندمان پایین تر نسبت به پمپ های سانتریفیوژ معمولی (بخشی از انرژی پمپ صرف مکش آب می شود).
• کاربرد: تامین آب در مصارف خانگی، ویلایی و باغبانی، سیستم های آب پاش و مه پاش، سیستم های تصفیه آب صنعتی، انتقال آب از مخازن پایین دست، استخر ها و چاه های کم عمق و نیمه عمیق، صنایع عمومی

4. پمپ خودمکش (Self-Priming Pump)

پمپ های خودمکش یکی از انواع پمپ های سانتریفیوژ می باشند که به دلیل ساختار و ویژگی های خاص خود می توانند هوای موجود در لوله مکش را تخلیه کنند. برخلاف پمپ های سانتریفیوژ معمولی در راه اندازی اولیه این پمپ ها، نیاز به هواگیری مسیر لوله کشی نیست و تنها کافی است محفظه پمپ تا حدی پر از مایع شود. در لحظه شروع به کار ابتدا پروانه در حال گردش با ایجاد خلاء هوا را از مسیر ورودی به داخل پمپ می کشد. در عین حال یک حلقه از مایع در داخل محفظه پمپ ایجاد می کند. پمپ های خودمکش یک قسمت جدا کننده گاز از مایع دارند و در حقیقت هوا از مسیر خروجی پمپ خارج و مایع تحت نیروی جاذبه در داخل خود پمپ به گردش در می آید. به تدریج با کارکرد پمپ تمام هوای موجود در مسیر لوله کشی تخلیه و مایع جایگزین آن می شود. در این مرحله حالت عادی پمپاژ شروع شده و مایع در مسیر خروجی پمپ به حرکت در می آید. پمپ های خودمکش به گونه ای طراحی شده اند که با خاموش کردن آنها، آب به اندازه کافی در داخل محفظه حفظ می شود تا در راه اندازی های بعدی همچنان خودمکش باشند.

• دسته بندی: پمپ سانتریفیوژ (گریز از مرکز)
• نوع سیال: آب صاف، مایعات رقیق و بی اثر با خواص فیزیکی و شیمیایی مشابه آب، فاضلاب های رقیق یا آب های آلوده حاوی ذرات جامد ریز
• مزایا: قابلیت مکش خودکار بدون نیاز به هواگیری (محفظه پمپ در اولین راه اندازی باید تا حد مشخصی از مایع پر شود). مکش مایع از عمق منفی تا 8 متر (متناسب با توصیه شرکت سازنده)، عدم تخلیه مایع از محفظه پمپ بواسطه نوع طراحی و وجود شیر یکطرفه (سوپاپ) در ورودی پمپ، قابلیت پمپاژ مایعات حتی با وجود حباب های هوا
• معایب: قیمت نسبتا بالا، هد و دبی کمتر در مقایسه با پمپ های معمولی، عدم قابلیت پمپاژ مایعات ویسکوز یا حاوی مواد جامد درشت، نیاز به تعمیر و نگهداری بیشتر به دلیل وجود قطعات اضافی مانند دریچه سوپاپ یکطرفه یا محفظه جدا کننده مایع و هوا، با اینکه پمپ های خودمکش بصورت اتوماتیک هواگیری می شوند، اما در اولین راه اندازی نیاز به پر کردن پمپ با مایع وجود دارد.
• کاربرد: تخلیه آب های سطحی یا سیلاب ها، سیستم های تصفیه آب و فاضلاب، سیستم های آبیاری در کشاورزی، انتقال مایعات حاوی بخار یا گاز در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

از شما خواننده گرامی بابت صرف زمان و مطالعه این مقاله صمیمانه سپاسگزاریم. امیدواریم این محتوا توانسته باشد در آشنایی شما با انواع پمپ ها مفید واقع شده باشد. با وجود تلاش زیاد در تهیه و تدوین این مقاله، اما بدون شک عاری از اشتباه نیست. از این رو بسیار خرسند خواهیم شد تا ما را با ارائه نظرات سازنده خود، در آموزش هر چه بهتر یاری کنید. با کمال تشکر و قدردانی (تیم فنی شرکت آکام صنعت پایتخت)